دسته بندی آلات موسیقی بوسیله دانش سازشناسی یا ارگانولوژی انجام می شود. معمول ترین دسته بندی سازها سازهای زهی، سازهای بادی، سازهای کوبه ای، سازها صفحه کلیددار، سازهای الکترونیک و صدای انسان است. در مطلب زیر به شرح هر یک از این دسته بندی ها می پردازیم.
در این نوع ساز، صدا با لرزش و ارتعاش زه تولید می شود; که این ارتعاش با ضربه زدن، زخمه زدن، کشیدن کمان و آرشه بوجود می آید. سازهای زهی از اهمیت خاصی در ارکسترها برخودار هستند و به نوعی هسته ارکستر را تشکیل می دهند. برای مشاهده و شنیدن انواع صدای ساز زهی می توانید به منوی نمایشگاه ساز زهی وارد شوید. همچنین سازهای زهی نیز به دسته بندی های کوچکتر مشخص می شوند:
ارتعاش سیم این ساز بوسیله زخمه زدن با انگشت یا مضراب انجام می شود که انواع مختلفی دارد. مانند ساز زخمه ی ناخنی، زخمه ی شلاقی، زخمه دست چپ و سرش زخمه ای.
از نمونه های ساز زهی می توان تار، سه تار، رباب، بربط، چنگ، ماندولین و . را نام برد.
در ساز آرشه ای صدا به وسیله ی کشیدن آرشه روی سیم تولید می شود. از سازهای زهی آرشه ای می توان کمانچه، قیچک، ویولون و . را مثال زد.
تولید صدا در این ساز با کوبیدن وسیله ای چکش مانند روی سیم انجام می گیرد. سازهایی مانند سنتور، زیلفون، گلوکن اشپیل، ویبرافون نمونه های از سازهای زهی کوبشی هستند.
منظور از ساز شستی دار سازهایی مانند پیانو، هارمونیکای شستی دار و کلاوسن می باشد.
قدیمی ترین ساز کشف شده مربوط به نوعی ساز بادی است که بوسیله سوراخ کردن استخوان ساخته شده است. بنابراین این دسته از ساز را می توان اولین نوع ساز دانست. در این ساز، صدا از طریق دمیده شدن هوا در آن تولید می گردد. ساز بادی از نظر ساختمان و چگونگی تولید صدا به سه دسته ی زیر تقسیم بندی می شود:
ساز هایی مانند نی، سُرنا، فلوت، هوبوا، باسون و که از چوب (آبنوس) یا نی خیزران برای ساختن آن استفاده می گردد. منظور از چوبی و یا برنجی به معنی آن نیست که ساز از چه جنسی ساخته شده است، بلکه این دسته بندی بر اساس چگونگی تولید صدا در دهنی آنها است.
بطور مثال فلوت در دسته های ساز بادی چوبی قرار می گیرد، هرچند که بدنه آن از ف باشد.
انواع شیپور، ترومپت، ترومبون، ساکسیفون، کُر و …که از جنس مس، برنج یا حتی نقره ساخته شده اند.
ساز هایی مانند اُرگ، آکوردئون، سازدهنی، نی انبان و …که دارای شستی هستند و تولید صدا یا دمش هوا به وسیله ی نیروی مکانیکی یا الکتریکی انجام میگیرد.
در ساز کوبه ای از طریق ضربه، تکان، سایش، خراش بوسیله دست و یا آلت دیگر تولید صدا صورت می گیرد. وظیفه ی اصلی این ساز اجرای ضرب و ریتم در آهنگ است اما توانایی اجرای ملودی را نیزدارد. ساز کوبه ای در کل به دو دسته سازهای کوبه ای با کوک معین و سازهای کوبه ای با کوک نامعین تقسیم بندی می شود.
وظیفهٔ اصلی سازهای کوبه‌ای معمولاً اجرای ضرب (ریتم) در متن آهنگ است ولی توانائی اجرای ملودی را هم دارد. این ساز احتمالاً پس از صدای انسانی قدیمی‌ترین نوع ساز است. دسته بندی اولیه این نوع ساز براساس سازهای کوبه‌ای با کوک معین مثل زیلوفون و سازهای کوبه‌ای با کوک نا معین مشخص می شود.
وارد آوردن ضربه به وسیله ی دست به طور مستقیم (مثل دف و تنبک) و چه به وسیله ی آلتی دیگه (مثل دهل و نقاره) حاصل می شود. تقسیم بندی دیگری از سازهای کوبه ای در زیر شرح می دهیم:
• سازهایی که بر روی آنها پوست کشیده شده و با دست یا چوب بر روی پوست کوبیده می شود.
مانند: دف، تنبک، دایره، نقاره، تیمپانی و … .
• سازهایی که در هر دو سطح آن پوست کشیده شده و شکل ساز به صورت استوانه ای است که با دست یا چوب به یک یا هر دو طرف آن کوبیده می شود.
مانند: دهل، طبل بزرگ، طبل کوچک، سایترام و …
• سازهایی که از دو تکه چوب یا ف ساخته شده و هر دو به هم کوبیده می شوند.
مانند: سنج، قاشقک، بشقابک و … .
• در دسته بندی آخر صداها بخصوص و زنگوار بوسیله ی کوبیدن چکش روی تیغه های فی، زنگوله و غیره ایجاد می گردد. مانند: ناقوس لوله ای.
آموزشگاه سیمرغ، آموزشگاه موسیقی شرق تهران آموزش انواع آلات موسیقی.